Tarih
"Tarihini bilmeyen bir milletin coğrafyasını başkaları çizer..."
Tarih Nedir?
Geçmişte yaşamış insan topluluklarının ekonomik, siyasal ve sosyal alanlardaki yaşantılarını neden sonuç ilişkileri içerisinde belgelere dayanarak yer ve zaman göstererek tarafsız biçimde inceleyen ve anlatan sosyal bilim dalıdır.
Tarihin Yöntemi
Yazısız ve yazılı kaynaklardan yararlanmak, zaman zaman sözlü kaynaklara da başvurmaktır. Sebep sonuç ilişkisini açıklamak ve olayları kronolojik sıraya göre incelemek anlatmak.
Not: Tarih bilimi, deney ve gözlem metodlarından yararlanmaz.
Tarihin Çeşitleri
A. Yazılış şekillerine göre tarih çeşitleri:
- Hikayeci (Rivayetçi) Tarih: Tarihi olaylar olduğu gibi aktarılmıştır. Neden sonuç ilişkisine yer verilmemiştir.
- Öğretici Tarih: Geçmişteki olaylardan ders alınabilecek şekilde anlatımın yapıldığı tarihtir.
- Neden Nasılcı Tarih: Olayların nedenlerini ve sonuçlarını Neden ve nasıl olduğunu sorarak açıklayan tarihtir. Bilimsel tarihçilik bu yöntemle çalışır.
B. Kapsadığı Konulara Göre Tarih Çeşitleri
- Genel Tarih: Olayları her yönüyle bütün olarak anlatır.
- Siyâsî Tarih: Devletler arası siyasi ilişkiler ile bir devletin iç olaylarını anlatır.
- Özel Tarih: Bir ulusun veya devletin tarihini anlatır.
- Uygarlık Tarihi: Toplumların kültürel ve teknik alandaki gelişmelerini inceler.
- Sanat Tarihi: Toplumların sanat eserlerini ve sanat akımlarını inceler.
Tarihe Yardımcı Bilimler
1. Arkeoloji
Geçmiş uygarlıklara ait kalıntıları bulan ve kanıtlayan bilimdir. Özellikle tarih öncesi dönemlerle ilgili bilgiler ve belgeler sunan bir bilimdir.
2. Paleografya
Geçmişte kullanılan yazıları okuyan bilimdir.
3. Etnografya
Bir toplumun gelenek ve görenekleriyle ilgili özellikleri araştıran ve anlatan bilimdir.
4. Etnoloji
Birden fazla sayıdaki toplumların gelenek ve göreneklerini kıyaslamalar yaparak inceleyen bilimdir.
5. Epigrafya
Kitabeler bilimidir. Yazılı anıtları inceler. Bu bilim çalışmalarını paleografya ve filoloji ile birlikte yürütür.
6. Filoloji
Dil bilimidir. Diller arasındaki ilişkileri inceler.
7. Nümizmatik (Meskukat)
Geçmişte kullanılan paraları ve bunların üzerindeki yazılar ve damgaları okuyarak tarihçilere bilgiler kazandırır.
8. Fiziki Antropoloji
İnsanların iskelet yapılarını inceleyerek ırkları belirleyen bilimdir.
9. Paleantropoloji
Günümüzde görülmeyen insan türüne ait fosilleşmiş kalıntıları inceler.
10. Sosyoloji
İnsanların yaşayışlarını düzenleyen yasaları ve toplumsal gelişmeleri inceleyen bilimdir. Özellikle yakın çağdaki olayların daha iyi anlaşılmasında tarihe yardımcı olur.
11. Diplomasi
Devletler arası ilişkilerle ilgili belgeleri veya bir devletin iç siyasal olaylarla ilgili ferman anlaşma gibi belgeleri inceler.
12. Kimya
Tarih öncesi devirlerin aydınlatılmasında kullanılan kalıntıların yıllarını belirlemede kimyasal metotlardan da yararlanılır. Bu metotlardan bir tanesi de karbon 14 metodudur.
13. Sicilografi (Mühür Bilgisi)
Geçmişte kullanılan mühürleri inceler.
14. Heraldik
Arma bilgisi.
15. Şecere
Devletlerin tarihinde etkili olan kişilerin soy geçmişlerini araştırır.
Diğer yardımcı bilimler; Ekonomi, Tıp, Psikoloji, Coğrafya, Kronoloji.
Tarihte Çağlar
Tarih öğrenimini kolaylaştırmak için insanlığı derinden etkileyen olaylar esas alınarak çağlar oluşturulmuştur. Bütün çağlar yazının bulunuşu esas alınarak Tarih öncesi çağlar ve Tarih Devirleri olmak üzere iki büyük bölüme ayrılmıştır.
A. Tarih Öncesi Devirler
Yazının bilinmediği dönemdir. Bu dönem kullanılan araçlara, araçların cinsine ve özelliklerine göre ve yaşayış biçimine göre aşağıdaki devirlere ayrılmıştır.
A.1. Kabataş Çağı
Bu dönemde insanlar vahşi doğa ile mücadele içerisinde olmuşlardır. İnsanlar tarihinin en uzun dönemini kapsayan bu devirde taşları olduğu gibi silah olarak kullanmışlardır.
A.2. Yontma Taş Devri (Paleolitik Dönem)
İnsanlar;
- Taşları ve kemikleri yontarak ilkel silahlar ve aletler yaptılar.
- Avcılık ve toplayıcılıkla beslendiler.
- Soğuktan korunmak için mağaraları yaşam yeri olarak kullandılar.
- Mağaraların duvarlarına ilkel resimler çizdiler. Böylece ilk sanat eserlerini meydana getirmiş oldular.
- Devrin sonunda ateşi buldular.
A.3. Orta taş Devri (Mezolitik Dönem)
Bu dönem Cilalı Taş Devrine geçişi sağlayan bir ara dönemdir. İnsanlar mağaralardan çıkarak ovalara ve nehir kıyılarına yönelmişlerdir.
4) Cilalı Taş Devri
- Su boylarında bitkiler yetiştirilmeye başlandı. Yapılan bu tarımsal çalışmalarla insanlar yerleşik hayata geçtiler. Yapılan barınakların sayısının artmasıyla köyler oluştu.
- Hayvanlar evcilleştirildi.
- İnsanlar üretken nitelik kazandı.
- Kilden kaplar yapıldı.
- Dinsel inanışlarla ilgili çeşitli fikirler ortaya çıktı. Ana tanrıça heykelcikleri yapıldı.
- Dokumacılık başladı.
- İnsanlarda mülkiyet kavramı oluştu.
B. Maden Devri
B.1. Bakır Taş Devri (Kalkolitik Dönem)
Bu dönem Cilalı Taş Devri ile Maden Devri arasında geçiş dönemidir. Cilalı Taş Çağını yaşayan insanlar buldukları bakırdan eşya yapmaya başlamışlardır. Bakırın bol bulunması ve kolay işlenmesi nedeniyle bu dönemde çok sayıda bakır eşya yapılmıştır.
B.2. Tunç Devri
Tunç, bakıra göre daha sertti, bu nedenle yapılan eşyalar daha dayanıklı oldu. Bu dönemde ilk şehir devletleri kuruldu (site) Tekerlek icat edildi, Arabalar yapıldı, ticaret gelişti.
B.3. Demir Devri
Demirden eşyalar ve silahlar insanlara hem ekonomi de hem de askeri alanda büyük ölçüde güç kattı.
Not: Çeşitli ülkelerde yaşayan insanlar tarih öncesi devirleri aynı zamanda yaşamamışlardır.
C. Tarih Devirleri
Yazının bulunmasından günümüze kadar gelen zamandır. Yazılı belgeler tarihçilere daha geniş bilgi kazandırdığı için tarihçilere göre Tarih Yazıyla Başlar anlayışı ortaya konulmuştur.
Tarih devirlerinin kapsadığı alan çok geniş olduğundan, tarih öğrenimini kolaylaştırmak için Tarih devirleri çağlara ayrılmıştır.
- İlk Çağ: (M.Ö. 3200 M.S. 375 veya 476) 375 yılı Kavimler göçünün başlaması. 476 yılı Batı Roma İmparatorluğunun yıkılmasıdır.
- Orta Çağ: 476 - 1453 (İstanbul'un fethedilmesi)
- Yeni Çağ: 1453 - 1789 (Fransız İhtilâli)
- Yakın Çağ: 1789 - ?
Tarihte Takvim
1. Sümer Takvimleri
Tarihteki ay ve güneş yıllarına dayanan ilk takvimleri Sümerler yapmışlardır.
2. Mısır Takvimi
Güneş yılına göre Mısır uygarlığında yapılmıştır. Bu takvimde taşma mevsimi (Nil'in taşması), yaz ve kış mevsimleri vardır. Bir yıl 365 gündür.
3. Miladi Takvim
Roma imparatoru Jul Sezar Mısır takvimini Roma devletine göre uyarlatınca Jülien Takvimi yapıldı. 1582 yılında papa Hz. İsa'nın doğumunu başlangıç yaparak Jülien Takvimini Miladi takvime dönüştürdü. Bu takvimde bir yıl 365 gün 6 saattir.
Milat takviminde tarihi olaylar yüzyıllara bölünmüştür. Milattan sonraki yüzyıllar milattan (sıfır) sonraya gidildikçe büyür.
Milattan önceki tarihlerde rakamca büyük olan bir tarih, rakamı küçük olan tarihten eski bir zamanı gösterir.
Örnek:
M. Ö. 1200, M. Ö. 550'den daha eskidir.
Olayların yüzyıl olarak söylenişi
15. yüzyılĈ1400 1499 arası 19. yüzyıl olarak belirtilir.Ĉ1800 1899 arası
Milattan önceki ve milattan sonraki olaylar arasındaki zaman farkını bulmak için her iki olayın tarihleri toplanır.
M. Ö. 1200 + 1940 = 3140
4. Hicri Takvim
Hz. Ömer zamanında Hicret olayı başlangıç yapılarak geliştirilmiştir. Ay yılı esasına göre yapılan bu takvimde 1 yıl, 354 gündür.
Türklerin Kullandığı Takvimler
12 Hayvan Takvimi
İslamiyet'ten önce Türklerin kullandığı takvimdir. Güneş yılı esasına göre geliştirilen bu takvimde yıllar hayvan adlarıyla anılmıştır.
Hicri Takvim
İslamiyet'in kabulünden sonra kullanılmıştır.
Celâli Takvim
B. Selçuklu Sultanı Melikşah adına yapılmıştır. Güneş yılı esasına göre yapılan bu takvimi Harzemşahlar ile Hint Babür Devleti kullanmıştır. Bu Takvime, Takvimi Melikşahi de denilmiştir.
Rumi Takvim
Osmanlı Devletinde I. Mahmut zamanında maliye işlerini düzenli hale getirmek için güneş yılı esasına göre oluşturulmuştur. Bu takvimde başlangıç Hicret olayıdır.
Miladi Takvim
Türkiye Cumhuriyetinde 1 Ocak 1926'dan itibaren kullanılmaktadır.
